Առաջին օդաչուն. Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերին երկնքում և երկրի վրա

Գրական մեծությունը հաստատող նշանն այն է, երբ գրքից մեջբերում են՝ առանց մտածելու, թե որտեղից է առաջացել մեջբերվող արտահայտությունը: Օրինակ՝ Աստվածաշունչը այսպես է մեջբերում. շատերը, որոնք հիշում են «ունայնության ունայնություն», «ամենօրյա հաց» և «օրվա չարություն», չեն բացել այն կյանքում: Նաև հավանաբար ոչ բոլոր նրանք, որոնք գիտեն, որ «մենք պատասխանատու ենք նրանց համար, ում մեծացրել ենք», կարողացել են կարդալ «Փոքրիկ իշխանը»: Այնուամենայնիվ, այս կարճ՝ հարյուրից ոչ ավելի էջով գիրքը մեկ այլ առնչություն ունի գրքերի գրքի հետ: Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերիի ամենահայտնի պատմությունը թարգմանությունների քանակով երկրորդն է միայն քրիստոնեական կտակարաններից հետո, դրանցից 70-ը միայն չինական լեզվով են: Իշխանը խնդրում է մարդկանց մոլորակի 300-ից ավելի լեզուներով իր համար նկարել գառնուկ: Հունիսի 29-ին լրանում է ֆրանսիացի օդաչուի, բանաստեղծի և գրողի ծննդյան 120-ամյակը: «Известия»-ի հեղինակներից մեկը հիշեցրել է նրա կարճ, բայց իրադարձություններով լի կյանքը:

Հպարտ առյուծ

Թվում է՝ նրա կենսագրությունների կեսը սկսվում է «Աղքատացած ազնվական ընտանիքի ժառանգ»-ով: Սա միանգամայն ճշմարիտ է: Սենտ-Էքզյուպերի ազնվական ընտանիքը հայտնի էր Պերիգորդում դարեր շարունակ, իսկ մոր ընտանիքը՝ Վիսկոնտս դե Ֆոնկոլոն, ոչ պակաս ազնվական էր: Այնուամենայնիվ, Երրորդ հանրապետության ժամանակ տիտղոսներն այլևս չէին ընդունվում, չնայած ոչ պաշտոնապես նրանք դեռ շատ բան էին նշանակում, բայց նրանց կից պետությունը ավելին էր նշանակում: Ավաղ, վիկոնտ Ժան դը Սեն-Էքզյուպերին ստիպված էր սովորական բուրժուայի նման գումարներ հայթայթել իր մեծ ընտանիքի համար (Անտուանը հինգ երեխաների երրորդից էր)՝ աշխատելով որպես գործակալ Լիոնում գտնվող Լը Սոլեյլ ապահովագրական ընկերությունում: Այնուամենայնիվ, Ժանն անսպասելիորեն մահացավ ինսուլտից 1904 թվականին 42 տարեկանում:

Չնայած ֆինանսական ծանր իրավիճակին՝ նրա այրին փորձեց Անտուանին և նրա կրտսեր եղբորը՝ Ֆրանսուային պատշաճ կրթություն տալ: Տղաներին ուղարկեցին Լիոնի Սբ. Բարդուղիմեոսի անվան քրիստոնեական հեղինակավոր (և ոչ էժան) դպրոց, իսկ ընտանիքի Լե Ման տեղափոխվելուց հետո՝ Սեն-Կրուաի Ճիզվիտական քոլեջ: Եղբայրները սովորաբար արձակուրդներն անցկացնում էին Սեն-Մորիս դե Ռեման քաղաքի մոտ գտնվող լեռներում:

Նրանց մոտ՝ Ամբերյեր-Էն-Բուգեյում, գտնվում էր Բելևրի օդանավակայանը, որտեղ Վրոբլովսկի եղբայրները փորձարկում էին իրենց ինքնաթիռները: 1912 թվականի հունիսի 26-ին Գաբրիել Վրոբլովսկին հետաքրքրասեր տղային օդ բարձրացրեց ինքնաթիռով: Ինքնաթիռի վայրէջքից առաջ երիտասարդ Անտուանն արդեն գիտեր իր ապագա մասնագիությունը, նրան կանչում էր երկինքը:

Առաջին աշխարհամարտը շուտով հասավ Անտուանին և Ֆրանսուային Շվեյցարիայի Ֆրայբուրգ քաղաքի Վիլլա Սեն-Ժանի մասնավոր դպրոցում` ազնվական և առաջնակարգ դպրոց (այստեղ, օրինակ, հետագայում սովորել է Իսպանիայի թագավոր Խուան Կառլոս I- ը): Տարիքի առումով եղբայրներն, իհարկե, չէին կարող զորակոչվել բանակ, բայց հենց այդ տարիներին Անտուանն առաջին կորուստն ունեցավ: Սիրված կրտսեր եղբայրը 15 տարեկանում մահացավ սրտի ռևմատիկ հիվանդությունից: Անտուանի համար ցնցումը չափազանց ծանր էր: Հաջորդ երկու տարիներին նա պատրաստվում էր սովորել «Էկոլ Նավալ» ռազմածովային սպա դառնալու համար, բայց չհաջողվեց հանձնել քննությունները: Ժամանակ չկորցնելու համար նա կամավոր ընդունվեց Ճարտարապետության ամբիոն Գեղարվեստի դպրոցում:

Ռազմական օդաչու

1921-ին լրացավ ուսանողական տարկետումը և Սենտ-Էքզյուպերին զորակոչվեց բանակ: Անտուանն ծառայության ընթացքում իր ազատ ժամանակը օգտագործում էր՝ հաճախելով օդաչուի մասնավոր դասերի: Արդեն 1922 թ.-ին նրան տեղափոխեցին օդային ուժերի գունդ, որը տեղակայված էր Լե Բուրջեթում, և շուտով ստացավ օդաչուի լիցենզիա և տեղ՝ Բրյուգե բիպլանում: 1923-ի հունվարին Անտուանը կյանքի մեջ առաջին անգամ վթարի ենթարկվեց: Գլխի վնասվածքի պատճառով նրան զորացրեցին, նա վերադարձավ Փարիզ և որոշ ժամանակ սկսեց զբաղվել գրականությամբ, սկսեց անել իր առաջին գրական փորձերը: Ձախողվեց նաև նրա նշանդրեքը երիտասարդ, արիստոկրատ բանաստեղծուհի Լուիզա դե Վիլմորնի հետ, որին հաջողվեց թողնել իր սեփական, թեկուզ քիչ նկատելի հետքը 20-րդ դարի մշակույթում:

1926 թ.-ին Սենտ-Էքզյուպերին վերադառնում է երկինք՝ որպես Թուլուզից Դակար փոստ տեղափոխող «Աերոպոստալ» ընկերության օդաչու: Հենց այնտեղ է ծնվել գաղափարը, որը 1929-ին վերածվեց «Հարավային փոստ»-ի` նրա առաջին վեպին, որը բարձր է գնահատվում ինչպես ընթերցողների, այնպես էլ քննադատների կողմից: Շուտով նա գնաց Հարավային Ամերիկա որպես Աերոպոստալի տեղային մասնաճյուղի տնօրեն: Այնուամենայնիվ, նա չդադարեց թռչել: Անդերում ավիաարկածները հիմք հանդիսացան «Գիշերային թռիչք»-ի համար, և վեպի կինոնկարը, որը թողարկվեց 1933-ին ՝ Ջոն Բարրիմորի, Քլարկ Գեյբելի և Միրնա Լոյի մասնակցությամբ, հայտնի դարձրեց վեպը ամբողջ աշխարհում:

Հարավային Ամերիկա գործուղման ընթացքում գրողը հանդիպել է նաև իր կյանքի գլխավոր սիրուն՝ սալվադորցի Կոնսուելո Սունսին Սանդովալ Սեսենյային` էքսցենտրիկ գեղեցկուհուն, որի սիրտը կարող էր շահել միայն Սուրբ Էքզյուպերիի նման մարդը: Նա հարուստ էր, լավ կրթված և արդեն հասցրել էր լացել երկու ամուսնու վրա, Անտուանին վիճակված էր դառնալ երրորդը: Նա առաջարկություն արեց նրան Բուենոս Այրեսում հանդիպելուց մի քանի ժամ անց, և հենց նրան` Կոնսուելոյին էր Անտուանը ներկայացրել իր ամենահայտնի գրքում վարդի, քմահաճ և նուրբ ծաղիկի պատկերով, որը մշտական պաշտպանության կարիք ունի:

Աստղից իջած մարդը

30 տարեկանում Փերիգորդի համեստ երիտասարդը դարձավ համաշխարհային աստղ` Պատվո լեգեոնի շքանշանի ասպետ (քաղաքացիական ավիացիայի զարգացման գործում իր ծառայությունների համար), ինչպես նաև լրագրության աստղ: 1935-ին նա այցելել է նաև ԽՍՀՄ՝ որպես Ֆրանս Սուարի հատուկ թղթակից՝ նկարագրելով իր տպավորությունները հինգ էսսեներում: Հետաքրքիրն այն է, որ Խորհրդային Ռուսաստանում նա հրաշքով խուսափեց մահից օդում: Ինչպես Կոնսուելոն գրել է «Վարդերի հուշերում».

Հատված «Վարդերի հուշերից». «Մի օր` մայրամուտի ժամանակ, սրճարանում նստած էի ընկերներիս հետ, ես լսեցի թերթի վաճառողի ճիչերը. «Աղետ: Ռուսական հսկա ինքնաթիռ Մաքսիմ Գորկին վթարի է ենթարկվել: Բոլոր ուղևորները մահացել են»: Էքսը պետք է թռչեր «Մաքսիմ Գորկի»-ով: Սա նրա ուղևորության ծրագրի մի մասն էր: Ես ոչինչ չտեսա, բացի վերնագրերից, որոնք թերթի լրագրողը տարբեր ձևերով գոռում էր ընթերցողներ գրավելու համար: Փաստորեն, ամուսինս իսկապես թռավ «Մաքսիմ Գորկիյով», բայց աղետի նախօրեին: Դա ևս մեկ հրաշք էր, ճակատագրի նվեր, քանի որ նա պետք է թռչեր հենց վթարի օրը»:

Նույն թվականին նա փորձեց կատարել ռեկորդային Փարիզ — Սաիգոն թռիչքը  (լավագույն ժամանակ ցույց տված մասնակիցը կարող էր արժանանալ 150 հազար ֆրանկ մրցանակի): Սենտ-Էքզյուպերին այդ ժամանակ եղել է սեփական փոքր ինքնաթիռի Caudron C.630 Simoun-ի տերը, որով, մեխանիկ Անդրե Պրոստոստի հետ միասին, գնացին ռիսկային այդ քայլին: 1935-ի դեկտեմբերի 30-ին 19 ժամ 44 րոպե օդում անցկացնելուց հետո նրանք կործանվեցին Լիբիայի անապատում: Երկուսով միասին նրանք ունեին մի քանի խաղող, երկու նարինջ, մեկ պրուսական «մադլեն» թխվածքաբլիթ, կես լիտր սուրճ և կես լիտր սպիտակ գինի: Չորրորդ օրը օդաչուներն այնքան էին ջրազրկվել, որ սկսեցին երևակայել: Երևի հենց այդ ժամանակ էր, որ գրողը, որը մահվան շեմին էր, լսեց հանրահայտ «Նկարիր ինձ մի գառնուկ»-ը: Բարեբախտաբար, մահացող ֆրանսիացներին հանդիպեց թափառական մի բեդուին:

Վերջին թռիչք

Փառքը ամենևին էլ չփչացրեց Անտուանին, ինչպես հաճախ լինում էր բոլոր ժամանակներում: Միայն նրա սննդակարգն էր շռայլ: Սեն-Էքսը, ինչպես սիրում էր ինքն իրեն անվանել ամերիկյան ձևով, կայուն միս ուտող էր, որը պնդում էր, որ խաշած գազարներից տեսողությունը թուլանում է: Գրողը, որը գովաբանեց Ռոզային, նույնիսկ հանդես եկավ նշանաբանով`Honni soit le vegetal («Թող ամաչեն ամբողջ բուսականը»): Անտուանի խոհարարական ճաշակը գեղջկական էր ֆրանսիացի արիստոկրատի համար, բայց, հավանաբար, սահմանակից էին էքսցենտրիկին՝ իր արտասահմանցի ընկերների տեսանկյունից:

Այն օրը, երբ 1939 թ. սեպտեմբերի 4-ին Ֆրանսիայում պատերազմ սկսվեց, պահեստազորի ավագ Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերին եկավ իր մոբիլիզացման կետ: Նոյեմբերի 3-ին, նա ժամանեց հերթապահ կայան` հեռահար հետախուզական ջոկատ 2/33: Նա պատրաստ էր պաշտպանել հայրենիքը. հայրենիքը, սակայն, կաթվածահար վիճակում էր Հիտլերի անպարտելի Պանզեռդիվիզիայի (Տանկային զոքրեր) վախից:

Ընկերները համոզում էին նրան ռիսկի չդիմել՝ հավաստիացնելով, որ նա ավելի մեծ օգուտ կբերի Ֆրանսիային  որպես գրող: Բացի այդ, նորագույն Bloch MB.170- ով թռչելը, որը հազիվ թե ժամանակ ուներ մարտական պայմաններում փորձարկման համար, կրկնակի վտանգավոր էր, և նա՝ Էքզյուպերին, այդ ժամանակվա ավիացիայի չափանիշներով, արդեն երիտասարդ չէր: Բայց նա չէր պատրաստվում հրաժարվել որոշումից: 1939-ի հոկտեմբեր-ին թվագրված մասնավոր նամակում, Ֆրանսիա Գերմանիայի ներխուժումից առաջ, նա այսպես էր հստակեցնում իր որոշումը.

Նամակ (Թուլուզ, 26 հոկտեմբերի 1939)

«Ես բարոյապես կհիվանդանամ, եթե չկռվեմ: Ես կարող եմ շատ բան ասել ընթացիկ իրադարձությունների մասին: Բայց ասել միայն որպես զինվոր, և ոչ թե որպես զբոսաշրջիկ: <…> Ես պատերազմը չեմ սիրում, բայց չեմ կարող մնալ թիկունքում և չեմ կարող ռիսկի չդիմել: <…> Մենք պետք է կռվենք: Բայց ես իրավունք չունեմ այդ մասին խոսելու, Թուլուզի երկնքում լիակատար անվտանգության մեջ թռչելիս: Դա անպարկեշտություն կլիներ: Վերադարձրու ինքնս ինձ փորձելու իմ իրավունքը: Հոգևոր նողկանք է պնդել, որ նրանք, որոնք որևէ արժեք ունեն, պետք է պահվեն թիկունքում»:

Իր հետախուզական թռիչքների համար Սեն-Էքսը ներկայացվեց «Ռազմական Խաչ» մեդալին, բայց չհասցրեց այն ստանալ: Ֆրանսիայի հանձնվելուց հետո գրողին հաջողվեց հեռանալ Միացյալ Նահանգներ: Այնտեղ նա հասցնում է ստեղծել մի շարք աշխատանքներ, այդ թվում կոչեր ամերիկացիներին և օկուպացիայի տակ գտնվող մնացած հայրենակիցների համար: Եվ, իհարկե, «Փոքրիկ իշխանը»: Փիլիսոփայական այդ հարյուր արձակ էջերը, թվում է, թե անհամատեղելի է այդ ժամանակահատվածի հետ (պատմության մեջ ամենասարսափելի պատերազմի գագաթնակետին):

Նախորդ գրքերը համբավ բերեցին Էքզյուպերիին, և այս մեկը նպատակ ուներ նրան անմահություն նվիրել: «Փոքրիկ իշխանը» հաճախ համարվում է մանկական գիրք կա՛մ անմիտ ծավալով, կա՛մ հեղինակի միամիտ նկարների պատճառով, առանց որոնց պատմությունը պարզապես անհնար է: Հեղինակի և թեմաների երանգը, այնուամենայնիվ, ամենևին էլ մանկական չեն: Դրանք, որոնք ցանկացած տարիքում կարևոր և հուզիչ են, հենց որ մարդը (փոքր կամ մեծ) հանկարծ սկսում է իր մասին իրազեկվել: Եվ իր տեղը այս հսկայական, վախեցնող, մանավանդ մանր աստերոիդների աշխարհում:

«Փոքրիկ իշխանը» հրատարակվել է 1943 թվականին: Այնուհետև Սենտ-Էքզյուպերին միացավ դը Գոլի «Մարտնչող Ֆրանսիային» և ոչ առանց դժվարության ընդունվեց մարտական զորամաս: Շուտով նա մեկնեց Եվրոպա ամերիկյան զորքերի հետ կրկին որպես հետախուզական ջոկատի անդամ: 1944-ի հուլիսի 31-ին նա մեկ այլ առաքելությամբ թռչեց Կորսիկայի Բորգոյի օդանավակայանից: Նրա Lockheed P-38 Lightning-ը չվերադարձավ: