Մայրերը չեն մեռնում՝ Աստվածանում են
Դու չկա՛ս իմ թանկագին: Քո հետ չքացան իմ բոլոր հույզերն ու երազանքները, իմ ուրախ զվարթ կյանքը: Գարունը ինձ համար էլ գարուն չէ, ինչպես բոլորի՝ սիրելի չէ: Առավոտյան ժամը 9:00: Ամեն օր քո զանգից եմ արթնանում, եթե ուշացնում ես, ես եմ զանգում: Առանց քո ձայնի վեր կենալ, առույգանալ չի լինում: Պատմում ես անցած օրից, խոսում այսօրվա ու վաղվա գործերի մասին ու պարտադիր ինչ-որ բառով ոգևորում՝ հույս և ուժ տալիս: Այդ օրը խոսում էիր շատ հանգիստ, ուրախ պատմում էիր Դավիթի չարաճճիությունները, թե ինչպես քնեց, ինչ կերավ: Ձայնիդ մեջ լսվում էր սեր, խինդ, հանգստություն, որին դու հասել էիր քրտնաջան կյանքի գնով: Ու թվում է պետք է հանգիստ վայելեիր քո տնկած ծառերի քաղցր պտուղները…
Տարի, որը խլեց ինձանից ամենաթանկը, օր, որը սեվով պատեց հոգիս
Ցավում է սիրտս, ցավում է հոգիս այս վշտից, ցավում է նույնիսկ մարմինս: Դու իմ տանջված, իմ հոգսաշատ, իմ բարի մայրիկ, ինչու՞ լքեցիր մեզ, ինչու՞ հայրիկին թողեցիր կես ճամփին, գլխիկոր, չէ որ դուք միասին էիք քայլել այդ դժվար ուղիով, որում նա մոլորվեց: Քեզանից հետո միայն լիարժեք գիտակցեցինք «Հորդ նման մարդ աշխարհում չկա» բառերիդ խորությունն ու իսկությունը:
Խոսում ես ու ես զգում եմ, որ չես ուզում անջատել լսափողը: Տարօրինակ է, չէ որ դու միշտ գործ ունեիր, միշտ մի քիչ շտապում էիր, որ հասցնես ամեն ինչ:
— Քեզ ինչ առնեմ նվեր մի ամսյակին մայրս, — հարցնում եմ:
— Ոչ մի բանի պակաս չունեմ, դուք լավ եղեք, դա ինձ նվեր է, -պատասխանում ես:
Ես դեռ քեզանից չէի լսել «ոչ մի բանի պակաս չունեմ» սպասված ու երջանիկ պատասխանը: Չէ որ դու միշտ ինչ-որ բանի պակաս ունեիր, քանզի ամեն բան անմնացորդ մեզ էիր տալիս, թե՛ նյութական, թե՛ հոգեկան: Բա մենք մա՜, բա մենք չհասցրեցինք քեզ պահել, պահել մեր սրտի ուզածով, ինչպես դու ես մեզ պահել, ջերմացրել, անհոգ կյանք ապահովվել:
Զանգ է գալիս Արուսից /մեծ քույրս/, ողբաձայն, հազիվ հասկանալի ձայնով.
— Արմին մաման էլ չկա՜, չկա՜, չկա՜, — հեկեկում է:
— Ինչ ես խոսում, առավոտյան եմ խոսել հետը, նույնիսկ գլուխը չէր ցավում, — ասում եմ:
Դողում եմ, չեմ կարողանում հասկանալ ինչ է կատարվում, թուլացած ընկել եմ գետնին, ուղեղիս հասու չէ ընկալելու, գիտակցելու այդ բառերը: Իրականությունը պարզ դարձավ, երբ տեսա ինձ սգացող դեմքերը: Այլևս անկարող եմ հույս տալ ինձ: Ոռնում եմ, լացում, գոռում, հեծկլտում…
Արդեն ուշ երեկո էր, երբ տուն հասա: Տունս՝ դատարկ, անշունչ, բացի քեզանից հազարավոր ողբացող դեմքեր, տխուր ու ափսոսող հայացքներ: Անցնելով մտնում եմ սենյակ. Գոհա՜րը մա… պառկած, քո շարֆը գրկած մղկտում է: Ախր ինչպես կարելի է դիմանալ այս վշտին: Նա քեզ պաշտում էր մա՜…
Հիշում եմ էնքան էր քեզ պաչում՝ անհագ, անդադար, որ կատակով բարկանում էինք ասելով, թե հերիք է կեսն էլ թող վաղվան: Հիշում եմ մի օր էլ ասացիր. «Ես որ հանկարծ մեռնիմ, էրեխես ինչ բդի էնե առանց ընձի պաչելու»: Գոհարը լացում էր, իսկ մենք անհագ ծիծաղում: Բայց դու մեռար: Չնայած քո վերջին և միակ մտահոգությունն եղել էր Գոհարին տնավորված ու երջանիկ տեսնելը, բայց ավա՜ղ… չհասցրեցիր: Ու՞ր էր գնալու նա այդ մոլորված ուղիով ու անպաչ կյանքով: Մայր ի՛մ, քո երկնային աղոթքներն առ այդ մտահոգություն՝ փարատված է: Նա կարողացավ, ուժ գտավ կատարելու քո վերջին, կիսատ թողած գործը: Բայց ինչքան հոգիս ցավեց, սիրտս ծվատվեց, երբ քո աչքերը չտեսան այդ երջանկությունը:
Մեր տան լույսը մարեց, տան մայրը չկա, տան շունչը չկա: Ուզում եմ փախչել, փախչել գալ քեզ մոտ, բայց ու՞ր… Փախչելու, գնալու, հանգստանալու, ջերմանալու և վերստին սիրով լցվելու տեղ այլևս չկա: Դու արդեն նվաղած սրտումս ես և տխուր հոգումս: Ամեն ժամ, ամեն վայրկյան մտովի խոսում եմ հետդ, տալիս հարցեր ու ստանում պատասխաններ: Ամեն անգամ, երբ գամ, քո փոխարեն նկարդ կժպտա, և սառը գերեզմանդ կդիմավորի անուշաբույր կոտլետներիդ փոխարեն: Սարսափելի է: Բայց ամենասարսափելին այն էր, երբ գերեզմանդ տեսա հաստ ձյան շերտի տակ: Այնպես ցավեց սիրտս, այնպես մղկտաց հոգիս, որ հեծկլտալով, գոռալով ու կռվելով բնության հետ, սկսեցի մաքրել ձեռքերով /հետագայում կռվում էի անձրևի, կարկուտի, կիզող արևի հետ/:
Վերջին անգամ, որ ինձ հյուր էիր եկել, քեզ ստիպեցի, որ բրդուճ պատրաստես ինձ համար, դու էլ զարմացար իմ ուզածից /երևի մտածեցիր մեծ մարդ եմ/, ժպտալով տվեցիր: Ես կերա ագահաբար, կերա այնպես ինչպես ուտում էի, երբ փոքր էի և խաղով ընկած: Դա վերջին պատառն էր քո սուրբ ձեռքերից: Քեզ հրաժեշտ տվեցի, շուտով տեսնվելու ակնկալիքով, ամեն անգամվանից շատ համբուրեցի փափուկ թշերդ, դու էլ ինձ էիր անհագ պաչում: Դա եղավ մեր վերջին հանդիպումն ու հրաժեշտը վերջին:
Քո մահից անցել է վեց տարի, բայց ես նույն որբացածն եմ, նույն անլույսն ու մենակը: Մա, ինչքա՜ն եմ քեզ կարոտել: Աշխարհի չափ կուզենայի լսել «ջանիդ մեռնիմ», «հաց կեր», «վրեդ ծածկի չմրսես», «պառկի հանգստացի» բառերդ: Ինչու՞ այսքան շուտ ինձ զրկեցիր քեզանից, քո քնքշանքից, ջերմությունից: Քեզանից հետո սիրտս ու հոգիս քարացան ու կմաշվեն արցունքներիս տակ: Մեռավ իմ մասը, ես կորցրեցի հեգ սիրտը, ուր ապրում էր այն փոքրիկ աղջիկը, որ ես էի մի ժամանակ: Ինչ տխուր, դժնդակ, դաժան բան է այս բոլոր: Անտանելի է լռությունդ: Արցունքներս անդադար խեղդում են կոկորդս, իսկ հոգիս՝ գալարվում ցավից:
Դու դարձար իմ ներքին աշխարհը, որտեղ տաք ու ջերմ պահում եմ քո հետ կապված ամենաթանկ հուշերը, քո ժպիտը, քո սերը, հիմա արդեն այն երազները, որտեղ դու կաս: Ես հատիկ-հատիկ, կողք կողքի դասավորում եմ նրանց, ինչպես սուրբ նվեր վերևից: Ու ամեն անգամ շատ նուրբ ու քնքշորեն, հերթով բացում եմ, նայում երկա՜ր երկա՜ր, սիրում, կարոտս չառնում ու մխիթարվում: Ես ուզում եմ միշտ փակել աչքերս ու գրկել քո մասին հուշերս, որոնք ինձ տաքացնում են՝ ուժ տալիս, որ ես դիմանամ կարոտի դաժան ցավին, որը չի թողնում, կարոտի հիվանդությանը, որը չի բուժվում:
Ի՛մ թանկ, ի՛մ մայր, երբ կայիր, ես անհոգ էի, ես անգիտակից երջանիկ էի, երջանիկ էի անսահման, քեզնից հետո ես գիտակցեցի այդ երջանկության անծայր ու անսահման լինելը: Երբ կայիր ես ունեի հոգի և սիրտ, բայց հիմա իմ հոգին դատարկ է, միայնակ, սիրտս՝ վշտոտ, տխուր ու հիվանդ: Վշտոտ, որ երբեք չեմ կարող քեզ գրկել, պաչել, հիվանդ, որովհետև իմ բալիկները չվայելեցին քո նման հրաշք ու բարի տատիկի ջերմությունը: Քեզ միշտ կպահեմ հոգուս լույսերում և միշտ կաղոթեմ երկնքում ապրող քո հոգու համար:
Արմինե Բարսեղյան
